Ύστατος χαιρετισμός στη Δασκάλα μας ...

Οι καμπάνες στην Ηλιούπολη ηχούν σήμερα πένθιμα, γιατί έφυγε από τον μάταιο κόσμο μια Αρχόντισσα, από τους διακεκριμένους και σπάνιους ανθρώπους στη σύγχρονη εποχή.
Πολυαγαπημένη μας δασκάλα, αδελφή, θεία, γιαγιά, φίλη Μαρία. Βρεθήκαμε σήμερα στον ιερό αυτό χώρο να σου απευθύνουμε το "ύστατο χαίρε, τον τελευταίο ασπασμό". Η θλίψη μας μεγάλη, ο πόνος βαρύς, όμως το γεγονός ότι έφυγες πλήρης ημερών, και με αξιοπρέπεια στο θάνατο, όπως αξιοπρεπής ήταν και όλη σου η ζωή, απαλύνει τον πόνο μας.
Ποια όμως ήταν η Μαρία Ανδρακάκου; Γεννήθηκε το 1919 στη Μάνη. Φοίτησε στη Ράλλειο Ακαδημία και αρχικά δίδαξε στον Πειραιά, στη σχολή Μαυρίδη.
Το 1953, σε μια εποχή που η Ηλιούπολη ήταν "επαρχία", ήρθε και με πολύ μεράκι και όρεξη δημιούργησε ένα σχολείο αρχικά στην Κυπρίων Ηρώων στο χώρο της μετέπειτα κλινικής Μπουτσικάκη, όπως θα θυμούνται οι παλιότεροι, εκεί που είναι σήμερα το φαρμακείο Ροζακέα.
Ξεκίνησε με 50 παιδιά την πρώτη χρονιά. Σιγά-σιγά και με πολλή δουλειά καταξιώθηκε στην Ηλιούπολη κι έφτιαξε ένα σχολείο ΠΡΟΤΥΠΟ, Βλαχάβα και Αργοναυτών, που η φήμη του έφτασε πέρα από την Ηλιούπολη, σε όλα τα νότια προάστια. Ερχόντουσαν μαθητές να φοιτήσουν με συμβολικά δίδακτρα, τα οποία μετά δυσκολίας κάλυπταν τους μισθούς των δασκάλων και τα λειτουργικά έξοδα.
Το έργο της τεράστιο. Εκτός από την άρτια διδασκαλία των βασικών μαθημάτων είχε δοθεί "ψυχ? τε και σώματι" στην πολύπλευρη μόρφωση των μαθητών.
Όταν για εκείνη την εποχή η καλλιτεχνική παιδεία ήταν αδιανόητη, η Μαρία Ανδρακάκου "έστηνε Γυμναστικές Επιδείξεις" στη χωμάτινη περιοχή της "Κάτω Πλατείας", εκεί όπου σήμερα είναι το Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Ηλιούπολης. Τότε, μέσα εκεί, δίπλα στο ρέμα της Αργοναυτών, με άδεια της Χωροφυλακής και του ΚΤΕΛ για προσωρινή αλλαγή της κυκλοφορίας δημιουργούσε καλλιτεχνικές επιδείξεις ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ. Ρυθμική Γυμναστική, Συνασκήσεις, Αρχαϊκές Αναπαραστάσεις, θυσία της Ιφιγένειας, Οδυσσέα, Δούρειο Ίππο (με συμμετοχή του ιππικού ομίλου), Πυρπολήσεις Ναυαρχίδων. Παραστάσεις που κατεκλύζοντο από όλους τους κατοίκους, φέρνοντας ο καθένας την καρέκλα του. και στη συνέχεια οι δημοτικοί χοροί από όλη την Ελλάδα με αυθεντικές στολές. Γυμναστές από το Λύκειο των Ελληνίδων και όλα τα μεγάλα αθλητικά σωματεία, όταν σε άλλα σχολεία γινόταν τυπική γυμναστική από τον δάσκαλο με την σφυρίχτρα. Και όλα αυτά τα έξοδα; Τα κάλυπτε το υπόλοιπο των συμβολικών διδάκτρων.
Τι να πρωτοθυμηθούμε οι μαθητές σου; Τις ξένες γλώσσες από την Δ΄ Δημοτικού ή τις φανταστικές σχολικές εκδρομές;
Υπήρξες πρότυπο δασκάλου. Αφιέρωσες τη ζωή σου στην εκπαίδευση και στους μαθητές σου. Αφοσιώθηκες στο έργο σου με θρησκευτική ευλάβεια. Το σχολείο Σου φυτώριο ήθους και αξιών. Μορφωμένη πέρα από τα τετριμμένα, μεθοδική κι επίμονη. Έπιανες τον πιο αδύναμο μαθητή στην Α΄ Δημοτικού και τον έφτανες στην Στ΄ να μπαίνει από τους πρώτους στις εισαγωγικές του Γυμνασίου.
Αυστηρή. Πολύ Αυστηρή. Με την παραδοσιακή βέργα από οξιά. Ποτέ όμως άδικα.
Και να τα αποτελέσματα: Μερικοί από τους μαθητές σου είμαστε εδώ, όλοι επιτυχημένοι, πολλοί επιστήμονες. Βρεθήκαμε πριν ένα χρόνο οι απόφοιτοι του Δημοτικού 1970 και ήρθαμε και σε είδαμε. Χαμένοι κι εμείς όλα αυτά τα χρόνια, μας ένωσε η επιθυμία να σε ξανασυναντήσουμε και ευτυχώς σε προλάβαμε. Σαν να μας περίμενες από καιρό. Συγκινήθηκες πολύ κι εμείς μαζί. Και τι δεν είπαμε! Μας ρωτούσες για όλους! Η μνήμη σου αξιοθαύμαστη! Και είδαμε και την ταινία της παρέλασης. Αλήθεια ποιος ξεχνάει τις σχολικές παρελάσεις του Εκπαιδευτηρίου Ανδρακάκου, "ΕΑ" όπως κεντούσαμε στις μπλούζες μας. Οι μπλε στολές, η μπάντα με τα τύμπανα και τις σάλπιγγες, που σταματούσε και τη μπάντα του Δήμου στο πέρασμά της!
Τι να πρωτοθυμηθούμε! Σημάδεψαν τα παιδικά μας χρόνια!
Και να τώρα εδώ, να σ' αποχαιρετούμε όλοι μαζί, η οικογένειά σου, οι μαθητές σου, οι γονείς μας, συγγενείς και φίλοι. Να πούμε το ύστατο αντίο στη δασκάλα μας, την πνευματική μας μητέρα, που παρακολουθούσες όλα αυτά τα χρόνια την πορεία μας, την πρόοδό μας, την οικογενειακή μας κατάσταση. Και μας το πες! Καμάρωνες για μας. Είχες βάλει τις πρώτες βάσεις μας, γερά θεμέλια, τα πρώτα λιθαράκια. Και δικαιώθηκες. Μας έδωσες πέρσι τα Χριστούγεννα τις ευχές σου! Δεν θα σε ξεχάσουμε ποτέ. Θα είσαι πάντα η αγαπημένη μας Δασκάλα. Και όταν συναντιόμαστε θα μιλάμε για σένα. Και συ κάπου από ψηλά θα συνεχίσεις να μας καμαρώνεις.
Γεια σου καλή μας Δασκάλα.
Ας είναι ελαφρό το χώμα που σε λίγο θα σκεπάσει το σεπτό σκήνωμά σου!
Αιωνία σου η μνήμη!

Σημ.: Το κείμενο εκφωνήθηκε στον Ναό της Αναστάσεως του Κοιμητηρίου της Αγίας Μαρίνας Ηλιουπόλεως από την κ.Ντίνα Ρωμανά, ιατρό, μαθήτρια της Μαρίας Κ. Ανδρακάκου την 12η Δεκεμβρίου 2007.

Έφυγε ...

Στις 9 Δεκεμβρίου 2007 έφυγε για το μακρύ της ταξίδι η
Μαρία Κυρ. Ανδρακά­κου.
Δασκάλα, που μένει ως θρύλος στην Ιστορία της Εκπαίδευσης, ιδιότυπη παιδαγωγός που το σχολείο της στην πόλη μας λειτούργησε ως φυτώριο πνευματικής και καλλιτεχνικής δράσης, αποτελεσματικής εκπαίδευσης και ουσιαστικής αλλά και πολύτιμης παιδαγωγίας.
Η εξόδιος ακολουθία εψάλη στον ιερό ναό της Αναστάσεως του Κοι­μητηρίου της Ηλιούπολης στις 12/12 και κοντά της ήσαν άνθρωποι που αγάπησε, μαθητές και μαθήτριές της, φίλοι, γνωστοί, συγγενείς, όλοι άν­θρωποι που τιμήθηκαν από την προσοχή της, την αγάπη, την εκτίμησή της. Συναναστρεφόταν ανθρώπους που απαραιτήτως εθαύμαζε και εκτι­μούσε. Εκτιμούσε κάποιον για την αξιοπιστία του, άλλον για την ακεραιό­τητά του, άλλον για την φιλοτιμία του, άλλον για την ειλικρίνεια την ευ­θύτητά του, άλλον για την αθωότητά του. Ανθρώπους που δεν εκτιμούσε δεν τους συναναστρεφόταν, ούτε κατ’ ανάγκην. Επεδίωκε συνειδητά και συστηματικά να γίνεται καλλίτερη. Δεν κρατούσε για τον εαυτό της παρά μόνο το δικαίωμα να χαίρεται από την επιτυχία των παιδιών. Σε εποχές εξεταστικοκεντρικών συστημάτων πετύ­χαινε την είσοδο τουλάχιστον δύο παιδιών κάθε χρόνο σε πρότυπα κρατικά σχολεία, όπως το Βαρβάκειο, η Ιωνίδειος, η Ευαγγελική Σχολή Νέας Σμύρ­νης. Στα δημόσια γυμνάσια των προαστίων ήταν δεδομένο ότι οι μαθητές είχαν πρωτιές και καλή σειρά, όταν οι άριστοι των δημοσίων έμπαιναν αγκομαχώντας. Κάποτε συνάδελφός της δασκάλα, ιδιοκτήτρια ιδιωτικού σχολείου κι εκείνη, εντυπωσιασμένη από την επίδοση ενός αδύναμου μα­θητή με έξι στο απολυτήριο, την ρώτησε: «Βρε Μαρία, τι τα κάνεις τα κού­τσουρα (!);» εκείνη ενοχλημένη από τον χαρακτηρισμό που απευθυνόταν σε μαθητές, της απήντησε: «Τα καίω»! Ήταν μια προσωπικότητα κατάφορτη από νοήματα, με εμμονή στη βεβαιότητα ενός ιδανικού προορισμού. Στο οντο­λογικό σταυροδρόμι, ανάμεσα στο παν και το τίποτε διάλεξε χωρίς δι­σταγμό. Κι έσωσε τον νου και την ψυχή της. Προσδιόρισε εν ζωή την υστεροφημία της χωρίς διλήμματα. Αυτοπεποίθηση και υπερηφάνεια, ένας ιδιότυπος συνδυασμός που οφει­λόταν στη μελέτη και την συστηματική άσκηση, στην οργάνωση και τον αδιάλειπτο έλεγχο, στην αξιοποίηση του χρόνου και στο εσωτερικευμένο βίωμα των αξιών του τόπου της, της Μάνης. Οι γυναίκες της Μάνης εκείνης της εποχής, ήσαν γήινες, δυνατές, πληθωρικές στο συναίσθημα, προορισμέ­νες να συντηρήσουν τον θρύλο του DNA τους με σχεδόν κοινά χαρακτηρι­στικά: Αετίσιο βλέμμα, ευκίνητες, με δυναμισμό και αποφασιστικό­τητα, μάνες στη συμπεριφορά και την ιδεολογία. Το 1953 ίδρυσε τριθέσιο δημοτικό σχολείο με όλες τις τάξεις και με 50 περίπου μαθητές. Το μικρό σχο­λείο στην Κυπρίων Ηρώων. Δεν την κέρδισε το Περιστέρι, που ήταν πληθυ­σμιακά αναπτυσσόμενη περιοχή με αγάπη στο ιδιωτικό σχολείο, περιοχή μι­κρασιατών που είχαν παιδεία, όπως συχνά έλεγε. Ούτε ο Κορυδαλλός, όπου είχε πρόταση συνεργασίας. Δεν επεδίωξε το εύκολο. Προτίμησε αυτόν τον τόπο, την Ηλιούπολη, όπου είχε ελιές και επιφυλακτικούς ανθρώπους και της θύμιζε τη πατρίδα της. Η δυναμική μανιάτισσα δασκάλα δοκίμαζε τις δυνάμεις της σε ένα τόπο της μεταπολεμικής Ελλάδας, όπου τα χωράφια ανακατεύονταν με τα λίγα σπίτια. Οι κάτοικοι ανήκαν στην εργατική τάξη, με ελάχιστα εισοδήματα και πολύ δυσπιστία προς το ιδιωτικό σχολείο. «Βρήκα αμέσως ανταπόκριση και καλούς ανθρώπους που πίστεψαν σε μένα» μου είπε κάποια στιγμή που μου περιέγραφε εκείνο το ξεκίνημα, «που αγαπούσαν τη μόρφωση, τόσο ώστε από το υστέρημά τους κατέβαλλαν τα δίδακτρα, αλλά κι εγώ δεν τους ξε­γέλασα ποτέ». Η αξιοπρέπειά της ήταν αδιαπραγμάτευτο χαρακτηριστικό της. Στη δεκαετία του 1960 το νηπιαγωγείο και το δημοτικό σχολείο με την επωνυμία «Εκπαιδευτήρια Μαρίας Κυρ. Ανδρακάκου» μεταστεγάζεται σε ιδιόκτητο νεόκτιστο σχολικό κτήριο, στις οδούς Βλαχάβα και Αργοναυτών. ΄Ένα πρωινό αμέ­σως μετά το μεγάλο διάλειμμα γύρω στις δέκα, είδε έναν άνδρα με κα­πέλο και δερμάτινο χαρτοφύλακα να κατευθύνεται προς μια από τις αί­θουσες διδασκαλίας, όπου μόλις είχε ξεκινήσει το μάθημα. Εκείνη έκανε ένα τελευταίο έλεγχο με τα μάτια της στην αυλή πριν μπει στην τάξη της και είδε τον … αδιάκριτο που χωρίς να της δώσει σημα­σία, ήταν έτοιμος να χτυπήσει την πόρτα των τάξεων "Γ και Δ". Πετάχτηκε να προλάβει τον αγενή …. γονέα, όπως νόμισε, και του είπε αυστηρά «Τι θέλετε κύριε, ποιος είστε, γιατί ενοχλείτε τα παιδιά; Ξεκίνησαν μάθημα» και συμπλήρωσε «είμαι η Ανδρακάκου, εσείς:» «Επιθεωρητής» απάντησε με αυστηρό ύφος ο επισκέπτης και κάνοντας χρήση της εξουσίας που του παρείχε η ιδιότητά του πρόσθεσε: «Ήρθα να σας ελέγξω». «Καλώς ήρθατε» του είπε ευγενικά, αλλά αγέρωχα. «Πού θέ­λετε να πάτε, λοιπόν;» «Σε ποια τάξη κάνετε μάθημα εσείς;» ρώτησε ο Επι­θεωρητής. «Στην Πέμπτη και στην Έκτη» του απήντησε. «Πολύ καλά, θα ξε­κινήσω από σας»- «Ευχαρίστως», απήντησε πάλι και ευχόταν να μη μιλήσει ο αδύνατος μαθητής της του πρώτου θρανίου, όσο θα εξέταζε ο Επιθεωρητής. Τον προσφώνησε, εξήγησε στα παιδιά τι ήθελε ο επισκέπτης τους. Εκείνος την ρώτησε αν έχει καλούς και δυνατούς μαθητές κι εκείνη του απήντησε συγκρατημένα: «Μμ.. έτσι κι έτσι. Θα δείτε». Ο Επιθεωρητής άρχισε να ρωτάει αριθμητική, γραμματική, ιστορία, φυ­σική πειραματική. Τα παιδιά απαντούσαν γρήγορα και ορθά στις ολοένα και πιο δύσκολες ερωτήσεις αποκαλύπτοντας τις πολλές και αφομοιωμένες γνώσεις τους. Φανερά ικανοποιημένος, ο Επιθεωρητής, διατυπώνει την τελευταία του ερώτηση και στρέ­φεται στον μαθητή του πρώτου θρανίου περιμένοντας την απάντησή του! «Αχ, όχι» ξεφεύγει από τα χείλια της δασκάλας. Ο Επιθεωρητής το ακούει και απ’ ό,τι φαίνεται το διασκεδάζει «Λοιπόν νεαρέ τι ξέρεις για …». Η απά­ντηση του μικρού της Εης τάξης, του αδύνατου στα μάτια της δασκάλας του, που τον κράταγε και του έκανε δέκα λεπτά κάτι παραπάνω κάθε μέρα και που τον παρακολουθούσε μέσα στην τάξη χωρίς ποτέ να τον απαξιώνει, ήταν τόσο εύστοχη που άφησε άναυδο τον επιθεωρητή. Η δασκάλα δάκρυσε κι ο επιθεωρητής έσκυψε και της φίλησε τα χέρια ολο­φάνερα συγκινημένος. Όταν σήκωσε το κεφάλι του γύρισε προς το μέρος των παιδιών και τους είπε: «Παιδιά είστε πολύ τυχερά που έχετε τέτοια δασκάλα. Μη το ξεχάσετε ποτέ» Και κοιτώντας την της είπε: «Σ’ Ευχαρι­στώ, που με δέχθηκες. Μακάρι να είχα δυο τρεις δασκάλες σαν εσένα» και κατευθύνθηκε προς την έξοδο της αίθουσας. Αυτή ήταν η Μαρία Ανδρακάκου! Ήταν η δασκάλα που αξίωνε από τον εαυτό της παιδαγωγικές απαντή­σεις μονιμότερες από τις προκλήσεις του εφήμερου. Διεκδικούσε από τον εαυτό της πρώτα και έπειτα καθοδηγούσε συνεργάτες και μαθητές σε μια κοινή πορεία παιδαγωγίας. Κάποιος είπε πως δεν έκαμε δικά της παιδιά «γιατί δεν προλάβαινε» με­γαλώνοντας και καθοδηγώντας τα παιδιά που της εμπιστεύονταν. Είναι αλήθεια. Αφοσιώθηκε στα όνειρα των παιδιών που γονείς από την Ηλιού­πολη αρχικά, το Φάληρο, την Αργυρούπολη, το Κουκάκι, τον Νέο Κόσμο, το Παγκράτι, την Αθήνα, τη Δάφνη, τον Καρέα, τον Βύρωνα, τη Γλυφάδα, τον Άγιο Παντελεήμονα, τον Άγιο Δημήτρη και τη Βούλα αργότερα της εμπιστεύ­θηκαν με «κλειστά τα μάτια». Αρκούσε να μιλήσει μαζί της ο γονιός για να αισθανθεί πως την διακατείχε το πάθος της προσφοράς και η συναίσθηση του καθήκοντος. Ήταν νευρώδης και δυναμική, αεικίνητη και γεμάτη εμπνεύσεις, δημιουρ­γική και αποτελεσματική. Με γνήσιο χαμόγελο και ανεπιτήδευτη κομψότητα. Η εμφάνισή της λειτουργούσε ως παιδαγωγικό ερέθισμα προς τα παιδιά δίνο­ντας το παράδειγμα της ευκοσμίας και της αισθητικής. Αγωνίστηκε για την ηθική υγεία, εξόρκιζε τη βία και τον αμοραλισμό, την ανομία, πολέμησε τη νοοτροπία που κατηύθυνε τους νέους γονείς στην ανεμπόδιστη απόλαυση των αγαθών, προπηλάκιζε την απαιδευσία, δίδασκε τον σεβασμό προς τον πνευματικά ασθενέστερο προσφέροντας ώρες ατέ­λειωτες εξατομικευμένη διδασκαλία. Αντιμετώπιζε θαρραλέα τις δυσκολίες και η σχολική τάξη ήταν το δέντρο που έπρεπε να ανθίσει. Με το θάρρος και την επιμονή της ακόμη και οι αδύναμοι μαθητές της διέκριναν τις ικανότητές τους και τις αξιοποιούσαν. Προσέφερε Δώρον και δεν απέβλεπε σε Αντίδωρον. Η αναγνώριση του παιδαγωγικού της έργου κορυφώθηκε το 1970: εξαθέσιο δημοτικό, διθέσιο νηπιαγωγείο, γυμνάσιο και κατόπιν λύκειο. Μια μεγάλη αγαπημένη ομάδα ειδικών για το έργο παιδαγωγίας των Εκπαιδευτηρίων Ανδρακάκου: δάσκαλοι, νηπιαγωγοί και βοηθοί νηπιοκόμοι, καθηγητές, η μόνιμη καλλιτεχνική ομάδα (καινοτομία της από το 1954) με γυμναστές, χορευτές, δασκάλους ρυθμικής, μουσικής, τα τμήματα ξένων γλωσσών, ψυχολόγος, ειδικός παιδίατρος. οδηγοί και βοηθητικό προσωπικό. Το ωράριό της ξεκινούσε από τις 7 το πρωί ως τις 11 το βράδυ, με ένα καφέ και όμως δεν ήταν καταπονημένη ποτέ. Από πού αντλούσε την ακατάβλητη δύναμη και αντοχή της; Από την αγάπη και την αφοσίωση των μαθητών και μαθητριών της, που φαινόταν από την προσπάθειά τους να έχουν επιτυχίες, Παιδαγωγικός στόχος ήταν η γνώση, μα παιδαγωγικός σκοπός ο Φωτισμός. Διέκρινε με έμφαση στις διδαχές της την κατανόηση από την παρανόηση και στρέβλωση της γνώσης. Δεν ήταν φειδωλή στον έπαινο ούτε υπερβο­λική στην τιμωρία. Ήταν αυστηρή πολύ αυστηρή, είπε μια μαθήτριά της στην αποχαιρετιστήρια ομιλία της 12ης Δεκεμβρίου, μα ποτέ άδικα. Πράγματι ήταν αυστηρή … στην τήρηση της τάξης για την άσκηση στους κανόνες της ζωής, στην συνέπεια ως αρχή για δημιουργία μιας δημοκρατικής και ευ­νομούμενης πολιτείας. Δεν έβλεπε τους μαθητές της σαν μικρούς ανθρώ­πους, αλλά ως υπό διαμόρφωση νεαρούς πολίτες. Όποιος έχει εγγράψει στη μνήμη του ταξίδια ιστορίας και γεωγραφίας από τη διδασκαλία της έχει εμποτιστεί ανεξίτηλα με νάματα δημοκρατίας, πολύτιμη κληρονομία για τον ίδιο και τους απογόνους του. Σε λίγο καιρό η παιδαγωγός Μαρία Αν­δρακάκου, θα απομείνει στοχασμός και μνήμη με την ευχή να συναντά εύνοες τις μέρες όλων μας, καθώς θα συρόμαστε στο ρεύμα του χρόνου στην κοινή ανθρώπινη και κοσμική μοίρα μας. Οι αρχές της θα ζουν στη νοοτροπία των μαθητών-παιδιών της ως υγιές και ανεξίτηλο ίχνος. Και Εκείνη θα παρακολουθεί τις εξελίξεις με την ενάργεια που είχε ως την τε­λευταία της στιγμή και θα ψιθυρίζει αυτό που λίγες ώρες πριν φύγει μου είπε: Οι γονείς πρέπει να έχουν κοντά τα παιδιά τους.-
Στη φωτογραφία η Μαρία Κ. Ανδρακάκου με την ανηψιά της. Γυμναστικές επιδείξεις σχολ. έτους 1959-1960.

Το 1952 και μετά από παλινδρομήσεις για την περιοχή, που είχε από σπίτια, το ένα εδώ και το άλλο στα 800 μέτρα, αποφάσισε, η δυναμική δασκάλα από τη Μάνη να νοικιάσει δυο δωμάτια και να ιδρύσει το πρώτο της σχολειό.
Η αγωνία της ήταν μεγάλη, είχε πολύ καιρό ταλαντευθεί ανάμεσα στο Περιστέρι της Δυτικής Αττικής και την Ηλιούπολη και τελικά κάτι βάρυνε στην σκέψη της ή στην καρδιά της, έμεινε εδώ.
Από τις πρώτες εγγραφές φάνηκε πως ο κόσμος θα την εμπιστευόταν και την λάτρευε. Ήρθε από το πουθενά, κι όμως περίπου πενήντα παιδιά έκαναν την εμφάνισή τους.
Στη φωτογραφία από την πρώτη παρέλαση στους δρόμους της Ηλιούπολης. Δεξιά με την άσπρη καπαρντίνα η Μαρία Κυρ. Ανδρακάκου, πανταχού παρούσα από την πρώτη ως την τελευταία στιγμή κάθε δραστηριότητας.